Reklama

Niedziela Sandomierska

#WakacjezNiedzielą (cz. 4)

Główne wejście do zamku ozdabiają krzyż i topór

Ks. Wojciech Kania

Główne wejście do zamku ozdabiają krzyż i topór

W kolejnym tygodniu wakacji zachęcamy do odwiedzin miejsca znanego zapewne wielu czytelnikom – ruin zamku Krzyżtopór w miejscowości Ujazd. Malownicze pozostałości zamku można dostrzec już z daleka, a świadczą one o jego dawnej okazałości.

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Niektórzy historycy mówią, że zamek w Krzyżtoporze był jedną z najbardziej okazałych rezydencji magnackich w Europie. Jednak pełnym swoim blaskiem świecił tylko 11 lat. Jego pomysłodawcą i fundatorem był Krzysztof Ossoliński, podkomorzy sandomierski, późniejszy wojewoda i poseł na sejm. Jego marzeniem było posiadanie siedziby przewyższającej rozmachem i przepychem inne rezydencje magnackie, a szczególnie pobliski zamek w Ossolinie, który należał do jego przyrodniego brata Jerzego. Pomysł na budowę Krzysztof Ossoliński zaczerpnął w trakcie licznych podróży oraz z zamiłowania do architektury włoskiej.

Budowa zamku

Prace budowlane zostały zapoczątkowane w 1620 r. pod kierunkiem Lauretiusa de Sente i trwały 24 lata. Według niektórych historyków de Sente odpowiedzialny był również za projekt architektoniczny rezydencji, jednakże brak w jego biografii innych podobnych realizacji nasuwa wniosek, że powierzono mu jedynie nadzór nad wykonawstwem, a autorem koncepcji i planów był ktoś inny. Zamek został wzniesiony w typie palazzo in fortezza. Jest to połączenie rezydencji mieszkalnej i zamku obronnego. Trzeba podkreślić, że styl zamku nawiązuje bardzo mocno do najwspanialszych włoskich rezydencji zamku Caprarola, który Krzysztof Ossoliński odwiedził w trakcie podróży do Rzymu. Zamek został wzniesiony na nietypowym planie wpisanej w pięciobok bastionowej fortyfikacji. Pałac, fortyfikacje i ogród – trzy główne elementy założenia – zostały powiązane osiowo. Bryła obejmująca pałac, oficyny i bastionowe pięcioboczne fortyfikacje typu nowo włoskiego zajmowała powierzchnię około 1,3 ha, a metraż wszystkich pomieszczeń wynosił 70 tys. m3. Zamiłowanie Krzysztofa Ossolińskiego do magii liczb i tajemniczych symboli astrologii miało zapewne wpływ na rozplanowanie i układ przestrzenny budynku pałacowego, który symbolizując trwanie w czasie rodu Ossolińskich, zgodnie z tradycją posiadać miał 4 baszty, 12 sal, 52 komnaty i 365 okien – analogicznie z układem pór roku, miesięcy, tygodni oraz dni w roku kalendarzowym. Jednak badania nie potwierdziły takiej prawidłowości.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Reklama

Tragiczne losy

Wiek XVI dla państwa polskiego obfitował w nieszczęśliwe wydarzenia związane m.in. z potopem szwedzkim. Przykre wydarzenia nie ominęły również rodu Ossolińskich, jak i całej posiadłości Krzyżtopór. Krzysztof Ossoliński po krótkiej chorobie zmarł 24 lutego 1645 r. Mimo iż był trzykrotnie żonaty, miał tylko jednego syna z pierwszego małżeństwa – Krzysztofa Baldwina. Niestety ten podczas wyprawy wojennej zginął w bitwie pod Zborowem w 1649 r. Wówczas Krzyżtopór przeszedł kolejno w ręce spokrewnionych rodzin Kalinowskich, Denhoffów, Morsztynów i Paców. 30 października 1655 r. Szwedzi pod wodzą gen. Duglasa zajęli zamek podstępem, nie oddając ani jednego strzału. Urządzili w nim swoją kwaterę, w której w 1657 r. gościł sam król Karol Gustaw. Opuściwszy na dobre Krzyżtopór jesienią 1657 r., Szwedzi zabrali ze sobą bogaty księgozbiór, cenne wyposażenie i elementy dekoracji. W tym wszystkim niezwykłe jest to, że nie uszkodzili murów zamkowych, jak mieli w zwyczaju. Pomimo dewastacji na dużą skalę gmach był wciąż zamieszkany, jednak kolejni właściciele Ujazdu nie mieli na tyle woli ani środków na zagospodarowanie ogromnej posiadłości, tak więc powoli zamek zaczął chylić się ku ruinie i stał się dla niektórych tylko romantyczną atrakcją, którą warto było pochwalić się przed gośćmi. W późniejszych wiekach potężne mury dawały schronienie polskim żołnierzom. Działo się tak podczas powstania styczniowego i w czasie okupacji hitlerowskiej. Dalszego zniszczenia dokonała Armia Czerwona, która ulokowała w Krzyżtoporze swoje magazyny, wysadzając przy okazji część murów. W okresie powojennym Krzyżtopór stał się własnością Skarbu Państwa, a turystom udostępniono go dopiero w 1991 r. Od 2007 r. opiekę nad zamkiem sprawuje Urząd Gminy w Iwaniskach.

Reklama

Dawne piękno

Zachowane dziś ruiny opisywanej posiadłości składają się z trzech powiązanych ze sobą elementów: obronnych murów, usytuowanej w ich obrębie rezydencji oraz rozłożonego u ich stóp ogrodu. Główny wjazd udekorowany jest przedstawieniem krzyża oraz topora, herbu rodowego Toporczyków – Ossolińskich. Za sienią wjazdową znajduje się obszerny, trapezowaty dziedziniec, po bokach zamknięty piętrowymi oficynami z wieżowymi pawilonami. W oficynie zachodniej znajdowały się niegdyś pomieszczenia gospodarcze, a w podziemiach wschodniej stajnie. Z dziedzińca wąski korytarz, rozdzielający pałac, prowadzi na eliptyczny dziedzińczyk, otoczony otwartymi galeriami przejazdowymi. W tej części znajdowały się najbardziej reprezentacyjne pomieszczenia rezydencji, w tym klatka schodowa i kaplica. Dziedziniec pełen jest udekorowanych elewacji, gdzie we wnękach okien znajdowało się 40 figur przodków Krzysztofa Ossolińskiego i przedstawicieli skoligaconych rodzin. W północnej części pałacu dominowała, umieszczona nad jadalnią, dwukondygnacyjna sala balowa z balkonem muzycznym dla orkiestry i lożami wzdłuż ścian, za nią ośmioboczna baszta, podobno ze szklanym przykryciem. Za nią znajdował się taras z rozległym widokiem na okolicę i ogród z egzotycznymi drzewami i kwiatami, sprowadzonymi głównie z Włoch.

Legendy zamkowe

Niemalże każdy zamek ma swoje tajemnicze miejsca i nadzwyczajne opowieści. Krzyżtopór również pełen jest ciekawostek opartych na legendach, może nie do końca zweryfikowanych, to jednak świadczących o wielkim wrażeniu, jakie wywierała ta rezydencja wśród ówczesnych mieszkańców Polski. I tak miała tam być jadalnia mieszcząca się w wieży z kryształowym sufitem, z widokiem na akwarium wypełnionym kolorowymi i egzotycznymi rybkami. Stajnie na 300 koni w podziemiach, doświetlane przez specjalnie ułożone zwierciadła z marmurowymi żłobami, budziły zachwyt niejednego gościa. W podziemiach pałacu, a dokładniej na dnie wieży, do dziś mieści się ponoć źródełko o nazwie Krzyżtopożanka, którego woda jest smaczna i niezwykle zdrowa. Istnieje tu również tajemniczy tunel, który może prowadzić nawet do oddalonego o 20 km zamku Ossolińskich w Ossolinie. A wieczorową porą, prawdopodobnie po murach, przechadzają się Biała Dama i duch syna Krzysztofa Ossolińskiego, Baldwina.

Podziel się:

Oceń:

2021-07-27 12:14

[ TEMATY ]

Wybrane dla Ciebie

Wspólne wartości na Ewangelizacji w Beskidach

Ludzie licznie zjawili się na Trzech Kopcach Wiślańskich.

Monika Jaworska

Ludzie licznie zjawili się na Trzech Kopcach Wiślańskich.

Liczna reprezentacja miłośników górskich wędrówek zjawiła się na Trzech Kopcach Wiślańskich w Beskidzie Śląskim.

Więcej ...

Nowy Sącz: Pożar zabytkowego kościoła p.w. Św. Heleny

2024-06-16 23:08

archiwum KM PSP Nowy Sącz/gov.pl

W niedzielę rano wybuchł pożar w zabytkowym, drewnianym kościele Świętej Heleny w Nowym Sączu. Spaleniu uległo prezbiterium XVII-wiecznej świątyni; z zalanego wnętrza strażacy zdążyli wynieść m.in. zabytkowe obrazy i tabernakulum.

Więcej ...

Bp Wojciech Osial: lekcje religii wspierają wychowawczą rolę szkoły

2024-06-17 13:24
Bp dr hab. Wojciech Osial

Episkopat News

Bp dr hab. Wojciech Osial

- Nauczanie religii katolickiej i innych wyznań wspiera wychowawczą rolę szkoły. Dzięki obecności tych lekcji jest możliwe integralne wychowanie człowieka w jego sferze intelektualnej, moralnej, duchowej i kulturowej. Ufam, że MEN zauważy te wartości - mówi w wywiadzie dla KAI bp Wojciech Osial, przewodniczący Komisji Wychowania Katolickiego KEP, omawiając dotychczasowe rozmowy strony kościelnej i rządowej w sprawie organizacji lekcji religii w szkole.

Więcej ...
Przejdź teraz
REKLAMA: Artykuł wyświetli się za 15 sekund

Reklama

Najpopularniejsze

Ulicami Warszawy przeszedł XIX Marsz dla Życia i Rodziny

Kościół

Ulicami Warszawy przeszedł XIX Marsz dla Życia i Rodziny

Mamy obowiązek kochać swoją ojczyznę

Wiara

Mamy obowiązek kochać swoją ojczyznę

Dobry jak chleb – św. Brat Albert Chmielowski

Niedziela Podlaska

Dobry jak chleb – św. Brat Albert Chmielowski

„Ecce Homo” brata Alberta to coś więcej niż obraz

Kościół

„Ecce Homo” brata Alberta to coś więcej niż obraz

Anita Włodarczyk zdobyła srebrny medal w rzucie młotem w...

Sport

Anita Włodarczyk zdobyła srebrny medal w rzucie młotem w...

Dzierżoniów. Pogrzeb Marii Chlipały - matki...

Niedziela Świdnicka

Dzierżoniów. Pogrzeb Marii Chlipały - matki...

Jednoosobowe biuro rzeczy znalezionych

Wiara

Jednoosobowe biuro rzeczy znalezionych

12 czerwca: Rocznica objawień w Akicie. Uzdrowienia,...

Wiara

12 czerwca: Rocznica objawień w Akicie. Uzdrowienia,...

Rozważania na niedzielę: Lekarz odpuszczał grzechy

Wiara

Rozważania na niedzielę: Lekarz odpuszczał grzechy